کلیات:

به گزارش پایگاه اطلاع رسانی بین نیوز، ICA بیش از ۱۳۰ سال قبل، در ۱۹ اوت ۱۸۹۵ میلادی (برابر با ۲۸ مرداد ۱۲۷۴ خورشیدی)، در شهر لندن تأسیس شد و امروز مقر اصلی آن در شهر بروکسل در کشور بلژیک است. این تاریخ، هم‌زمان با برگزاری نخستین کنگره بین‌المللی تعاون بود که نمایندگان تعاونی‌ها از کشورهای آرژانتین، استرالیا، بلژیک، انگلستان، دانمارک، فرانسه، آلمان، هلند، هند، ایتالیا، سوئیس، صربستان و ایالات متحده آمریکا در این کنگره حضور داشتند. اهمیت این تاریخ در این است که نقطه آغاز رسمی جنبش جهانی تعاون بود که بعدها به یکی از بزرگ‌ترین شبکه‌های اجتماعی- اقتصادی جهان تبدیل شد.

ICA یک سازمان غیردولتی جهانی است که نماینده بیش از ۳ میلیارد عضو تعاونی در سراسر جهان امروز است و بیش از ۳۰۰ سازمان تعاونی از ۱۰۷ کشور را نمایندگی می‌کند. هدف اصلی اتحادیه، ترویج و دفاع از هویت تعاون، یعنی اصول و ارزش‌های تعاون همچون دموکراسی، مشارکت، عدالت اجتماعی و پایداری است. نقش ICA در تدوین و پاسداری از اصول و ارزش‌های تعاون (مانند همیاری، مسؤولیت‌پذیری، برابری و عدالت اجتماعی) بسیار کلیدی است.

کشور ایران نیز یکی از اعضای این اتحادیه است و در ۳۰ خرداد ۱۴۰۱ (۲۰ ژوئن ۲۰۲۲) در مجمع عمومی ICA در شهر سویا (اسپانیا)، موفق شد برای نخستین بار کرسی هیأت‌مدیره اتحادیه جهانی تعاون را کسب کند. این انتخاب با رأی اعضای بیش از ۱۱۰ کشور انجام شد و آقای بهمن عبداللهی، رئیس وقت اتاق تعاون ایران، به نمایندگی از کشورمان وارد هیأت مدیره شد.

شرح وظایف و فعالیت‌ها:

به‌طور خلاصه، ICA،  با هدف ساختن جوامعی پایدارتر و عادلانه‌تر، هم در سطح سیاست‌گذاری و هم در سطح عملیاتی، نقش هماهنگ‌کننده و مدافع جهانی تعاون را دارد. فعالیت‌های اصلی اتحادیه بین‌المللی تعاون به شرح زیر است؛

• ترویج هویت تعاون: پاسداری از اصول تعاون مانند دموکراسی، مشارکت، برابری و عدالت اجتماعی.
• حمایت قانونی و سیاستی: همکاری با دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی برای تقویت قوانین و سیاست‌های مرتبط با بخش تعاون.
• شبکه‌سازی جهانی: ایجاد ارتباط میان تعاونی‌ها در کشورهای مختلف برای تبادل تجربه و دانش.
• آموزش و پژوهش: ارائه برنامه‌های آموزشی و حمایت از تحقیقات علمی در حوزه تعاون.
• تمرکز بر حوزه‌های تخصصی: از جمله بخش مسکن (ICA Housing) که توسعه تعاونی‌های مسکن را به‌عنوان راهکاری پایدار و مردمی دنبال می‌کند.

فعالیت‌های ICA در حوزه مسکن

اتحادیه بین‌المللی تعاون بخش ویژه‌ای به نام بخش مسکن و املاک (ICA Housing) دارد که تمرکز آن بر توسعه تعاونی‌های مسکن است. مهم‌ترین اقدامات عبارت‌اند از:

• حمایت از تعاونی‌های مسکن: کمک به ایجاد و تقویت تعاونی‌های مسکن در کشورهای مختلف، به‌ویژه برای اقشار کم‌درآمد و متوسط.
• تبادل تجربه جهانی: ایجاد شبکه‌ای بین‌المللی برای به‌اشتراک‌گذاری تجربه‌های موفق در زمینه ساخت، مدیریت و تأمین مالی مسکن تعاونی.
• پایداری و عدالت اجتماعی: تأکید بر نقش تعاونی‌های مسکن در تحقق اهداف توسعه پایدار (SDGs)، به‌ویژه در زمینه کاهش فقر شهری و دسترسی به مسکن مناسب.

نمونه فعالیت‌ها در سطح بین‌الملل

اتحادیه بین‌المللی تعاون (ICA) از طریق شاخهCooperative Housing International (CHI)، نمونه‌های موفقی از تعاونی‌های مسکن در کشورهای مختلف معرفی کرده است. این نمونه‌ها نشان می‌دهند که مدل تعاونی می‌تواند راه‌حلی پایدار برای بحران مسکن باشد. از کانادا و اروپا گرفته تا هند و پاکستان، تعاونی‌های مسکن توانسته‌اند با مشارکت اعضا، خانه‌های مقرون‌به‌صرفه و پایدار ایجاد کنند.

الف) کانادا:

• تعاونی‌های مسکن در کانادا با حمایت دولت و جامعه توانسته‌اند هزاران واحد مسکونی مقرون‌به‌صرفه ایجاد کنند.
• پروژه‌های سبز با دریافت کمک‌های مالی کوچک (microgrants) برای بهبود بهره‌وری انرژی و کاهش هزینه‌ها اجرا شده‌اند.

ب) بریتانیا (برایتون):

• یک تعاونی مسکن در شهر برایتون خانه‌هایی برای ساکنان محلی فراهم کرده است. این پروژه نمونه‌ای از مسکن اجتماع‌محور است که با مشارکت مستقیم اعضا اداره می‌شود.

پ) پاکستان (کراچی):

• اتحادیه تعاونی‌های مسکن کراچی نه‌تنها در ساخت مسکن فعال بوده، بلکه در بحران کرونا با تأمین مواد غذایی و حمایت اجتماعی از اعضا نقش‌آفرینی کرده است.

ت) اروپا (سوئیس و آلمان):

• در اروپا، تعاونی‌های مسکن به‌ویژه در سوئیس و آلمان به‌عنوان بخشی از سیاست‌های شهری پایدار شناخته می‌شوند. این تعاونی‌ها با مدیریت جمعی و غیرانتفاعی، واحدهای مسکونی با کیفیت و قیمت مناسب عرضه می‌کنند.

ث) آمریکای لاتین (پاراگوئه):

• تعاونی‌های مسکن در پاراگوئه کمپین‌هایی برای مقابله با کمبود مسکن راه‌اندازی کرده‌اند و توانسته‌اند توجه دولت و نهادهای بین‌المللی را جلب کنند.

ویژگی‌های مشترک این نمونه‌ها

• مدیریت دموکراتیک: اعضا خودشان تصمیم‌گیر هستند و سود مالی به‌عنوان هدف اصلی مطرح نیست.
• پایداری اجتماعی و زیست‌محیطی: بسیاری از پروژه‌ها بر کاهش مصرف انرژی و ایجاد جوامع پایدار تمرکز دارند.
• حمایت دولتی و بین‌المللی: موفقیت این تعاونی‌ها معمولاً با حمایت قانونی و مالی دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی همراه بوده است.
• مقرون‌به‌صرفه بودن: قیمت تمام‌شده برای اعضا کم‌تر از بازار آزاد است، چون سودجویی حذف می‌شود.

اهمیت اتحادیه برای ایران

تجربه‌های ICA در زمینه مسکن می‌تواند الگویی ارزشمند برای ایران باشد. تعاونی‌های مسکن نه‌تنها امکان خانه‌دار شدن اقشار متوسط و جوانان را فراهم می‌کنند، بلکه با مشارکت جمعی، هزینه‌ها و ریسک‌ها کاهش می‌یابد و کیفیت ساخت‌وساز ارتقا پیدا می‌کند. با توجه به تجربه‌های موفق جهانی، ایران نیز می‌تواند از مدل‌های تعاونی مسکن بهره‌برداری کند. به‌ویژه در پروژه‌های ملی مانند نهضت ملی مسکن، استفاده از الگوی تعاونی می‌تواند؛

• هزینه‌ها را کاهش دهد،
• اعتماد اجتماعی را افزایش دهد،
• کیفیت ساخت‌وساز را ارتقا بخشد.

در ادامه یک جدول مقایسه‌ای از مدل‌های تعاونی مسکن در سه حوزه (کانادا، اروپا، ایران)، برای روشن شدن نقاط قوت و ضعف هر کدام، ارائه می‌شود:

مقایسه مدل‌های تعاونی مسکن

 گام‌های اجرایی برای توسعه تعاونی‌های مسکن در ایران؛

با اندکی بازنگری و اصلاح قوانین و مقررات، از این منظر مشکل و یا کمبودی نداریم. فقط کافیست متولیان امر تسهیلات و معاضدت واقعی را سرلوحه کارهای خود قرار دهند و کار را به کاردانش بسپارند. درست مثل؛ پروژه اکباتان، آ.اس.پ و … در تهران!

به نظر می‌رسد سایر گام‎های مفید در این مسیر به شرح زیر باشند؛

1. تقویت چارچوب قانونی و حمایتی
   • بازنگری قوانین تعاونی‌ها برای شفاف‌سازی نقش اعضا و مدیریت دموکراتیک.
   • ایجاد مشوق‌های مالیاتی برای تعاونی‌های مسکن.
   • اختصاص زمین‌های دولتی یا شهری به تعاونی‌ها با شرایط آسان‌تر.
2. مدل‌های تأمین مالی پایدار
   • الگوبرداری از کانادا (ارائه وام‌های کم‌بهره و یارانه‌های انرژی به تعاونی‌ها).
   • ایجاد صندوق‌های مشترک اعضا برای تأمین سرمایه اولیه.
   • جذب سرمایه‌گذاری اجتماعی و مشارکت بانک‌های تخصصی مسکن.
3. آموزش و ظرفیت‌سازی
   • آموزش اعضا در زمینه مدیریت جمعی، حسابداری و تصمیم‌گیری دموکراتیک.
   • برگزاری کارگاه‌های تخصصی با همکاری دانشگاه‌ها و انجمن‌های حرفه‌ای.
   • استفاده از تجربه‌های بین‌المللی (مثلاً سوئیس و آلمان) برای انتقال دانش.
4. تمرکز بر پایداری و کیفیت
   • طراحی پروژه‌ها با رویکرد سبز: کاهش مصرف انرژی، استفاده از مصالح پایدار.
   • ایجاد فضاهای عمومی و اجتماعی برای تقویت همبستگی اعضا.
   • تدوین استانداردهای کیفیت ساخت‌وساز ویژه تعاونی‌های مسکن.
5. شبکه‌سازی و همکاری بین‌المللی
   • عضویت فعال در بخش مسکن اتحادیه بین‌المللی تعاون (ICA Housing).
   • تبادل تجربه با تعاونی‌های موفق در کانادا، اروپا و آسیا.
   • دعوت از کارشناسان بین‌المللی برای مشاوره در پروژه‌های ملی.

در صورت تحقق موارد پیش گفته شده، می‌توان نتایج زیر را از آن حاصل کرد؛

• کاهش هزینه‌های مسکن برای اقشار متوسط و جوانان.
• افزایش اعتماد اجتماعی از طریق مشارکت واقعی اعضا.
• ارتقای کیفیت ساخت‌وساز و هم‌راستایی با اهداف توسعه پایدار.
• ایجاد الگویی بومی از تعاونی‌های مسکن که هم با فرهنگ ایران سازگار باشد و هم از تجربه جهانی بهره ببرد.

نمونه بنیادها و موسسات بین‌المللی حامی تعاونی‌های مسکن

شایان ذکر است؛ این منابع معمولاً به  NGOها یا تعاونی‌های ثبت‌شده با ظرفیت بین‌المللی تعلق می‌گیرند.