گردشگری در اروپا

به گزارش سازمان جهانی گردشگری، اروپا در سال ۲۰۱۳، بزرگترین منطقه برای ورود و پذیرایی از گردشگری در جهان بوده است. تنها در سال ۲۰۱۲، تعداد ۵۳۴ میلیون گردشگر به این منطقه وارد شده که ۱۷ میلیون نفر از سال قبل بیشتر بوده است. این آمار، بیش از ۵۲ درصد کل ورود گردشگری در جهان را تشکیل می­ داده است. با عضویت ۲۸ کشور، درآمد اتحادیه­ اروپا از محل گردشگری داخلی حدود ۳۵۶ میلیارد یورو بوده که معادل ۴۳ درصد از کل درآمد جهانی گردشگری است[۱]. تنها در سال ۲۰۱۳ در اتحادیه­ اروپا ۶/۲ میلیارد شب توسط گردشگر­ها در اقامتگاه ­های این منطقه گذرانده شده که نسبت به سال پیش، معادل ۶/۱ درصد رشد داشته است. از این میان سهم گردشگری ساحلی- دریایی از کل اقتصاد دریایی در این اتحادیه، معادل یک سوم کل مبادلات در این بخش است. به ­طوری که هم­ اکنون گردشگری ساحلی دریایی، بیش از ۲/۳ میلیون شغل تمام وقت ایجاد می­کند و ۱۸۳ میلیارد یورو ارزش افزوده برای این اتحادیه به ارمغان می­ آورد.

پس از بحران اقتصادی بزرگ سال­ های ۲۰۰۷ و ۲۰۰۸، اتحادیه به جست­جوی بدیل ­های پایدار ـ با توجه به ملاحظات زیست محیطی ـ برای توسعه­ منطقه ­ای همت گمارد. در بیانیه­ سال ۲۰۱۰، بر نقش گردشگری ساحلی- دریایی به ­عنوان یک بخش بزرگ از گردشگری در اتحادیه تأکید شد. به ­دنبال این تصمیم، پارلمان، شورای اتحادیه و کمیته­ مناطق به­ همراه کمیته­ اقتصادی- اجتماعی اروپا، به همکاری برای توسعه­ یک سیاست منسجم در سطح اتحادیه برای توسعه­ گردشگری ساحلی- دریایی دعوت شدند.

گردشگری ساحلی- دریایی چیست؟

به زبان ساده، گردشگری ساحلی شامل تمام فعالیت ­های گردشگری و تفریحی ساحل محور (مثل؛ موج ­سواری، شنا و غیره) می ­شود. گردشگری دریایی دربرگیرنده تمام فعالیت ­هایی است که به نوعی وجود آب برای انجام آن­ها ضروری است (مانند؛ قایقرانی، کشتیرانی تفریحی و مسافرتی و ورزش­های دریایی) و به نوعی به تأسیسات ساحلی برای انجام آن­ها نیاز است (مثل؛ چارترینگ، تولید و ارایه­ تجهیزات و امکانات فعالیت­ های دریایی).

از دیدگاه جغرافیایی، به مکان­هایی منطقه­ ساحلی گفته می ­شود که با دریا هم مرز باشند و یا حداقل ۵۰ درصد قلمرو آن­ها در مجاورت منطقه­ دریایی (تقریباً ۱۰ کیلومتری ساحل) قرار داشته باشد. گردشگری ساحلی- دریایی در استراتژی اتحادیه­ اروپا موسوم به استراتژی توسعه­ آبی (Blue Growth) به ­عنوان یکی از مهم ­ترین بخش­ها با قابلیت توسعه برای ایجاد شغل و درآمد شناسایی شده است.

چرا گردشگری ساحلی- دریایی؟

می­ توان از اتحادیه­ اروپا به یک اتحادیه­ دریایی تعبیر کرد. به­ طور کلی قاره­ اروپا از سه طرف به دریا و ساحل ختم می­شود. مناطق ساحلی در این قاره از قطب شمال شروع و تا دریای سیاه ادامه می­ یابد. این امر به اتحادیه تنوع بی ­نطیری از زیست ­بوم دریایی و بالطبع پتانسیل توسعه و بهره ­برداری عرضه می­ کند. گذشته از تنوع زیست محیطی و فرهنگی، فعالیت­ های دریایی فی­ نفسه در طول سواحل این اتحادیه، بزرگ­ترین و متنوع ­ترین فعالیت ­ها در اقتصاد این اتحادیه را تشکیل می­ دهند.

فعالیت ­های مرتبط با صنعت گردشگری در مناطق ساحلی این اتحادیه ۲/۳ میلیون شغل ایجاد کرده و بیش از ۱۸۳ میلیارد یورو ارزش ناخالص برای اتحادیه­ اروپا ایجاد می کند[۲] که معادل یک­ سوم کل اقتصاد دریایی اتحادیه است. در سال گذشته از هر ۹ شب اقامت در اقامتگاه ­های اتحادیه­ اروپا، بیش از ۴ شب آن در مناطق ساحلی به وقوع پیوسته است[۳]. تنها در سال ۲۰۱۲، کروز گردشگری (گردشگری با کشتی ­های تفریحی) درآمد مستقیمی معادل ۵/۱۵ میلیارد یورو برای اتحادیه به ارمغان آورده و بیش از ۳۳۰ هزار شغل ایجاد کرده است. بنادر اتحادیه­ اروپا پذیرای بیش از ۳/۲۹ میلیون مسافر بوده که نسبت به سال ۲۰۰۶ معادل ۷۶ درصد رشد نشان می­دهد[۴]. نصف تمام این تعداد در منطقه­ دریای مدیترانه و بقیه در دریای شمال و سیاه و غیره به­ وقوع پیوسته است.

اهمیت گردشگری ساحلی برای اتحادیه­ اروپا، بیشتر در حوزه­ اشتغال­زایی و توسعه­ منطقه­ ای است. اشتغال در بخش گردشگری بیشتر برای رفع معضل بیکاری نسل جوان اهمیت دارد. چرا که ۴۵ درصد اشتغال­ ها در بخش گردشگری در بازه­ سنی ۱۶ تا ۳۵ سال قرار دارند. با این وجود؛ برای توسعه در این بخش، اتحادیه با چالش­ های متعددی دست به گریبان است که در سند استراتژی توسعه­ گردشگری ساحلی دریایی خود، آن­ها را شناسایی، دسته­ بندی و برای اهم آن­ها استراتژی­هایی پیشنهاد داده است.

چالش­ ها و استراتژی­ هایی برای توسعه­ گردشگری ساحلی- دریایی در اتحادیه­ اروپا

در این بخش، هدف از شناسایی چالش و ارایه­ استراتژی برای رفع آن، ارتقای پایداری و بهبود رقابت­ پذیری فعالیت­ های مورد نظر در زمینه­ گردشگری ساحلی- دریایی در سطح اتحادیه­ اروپا است. بنابراین؛ راهبردهای ارایه شده، برای اجرا توسط کمسیون اتحادیه و دولت- ملت ­های عضو طراحی شده­ اند. اهم این چالش­ ها عبارتند از:

1. چند پارگی حوزه­ گردشگری ساحلي- دریایی به ­دلیل وجود تعداد زیاد SMEs[5]
2. کمبود یا عدم وجود منابع مالی در دسترس
3. کمبود تنوع و نوآوری (خدمات و جاذبه ­های بصری)
4. افزایش روز افزون رقابت در سطح بین ­المللی
5. عدم پایداری تقاضا و ماهیت فصلی گردشگری در این بخش
6. عدم تناسب مهارت­ ها و تخصص ­ها
7. افزایش روز افزون فشارها در زمینه ­های زیست محیطی

برای پاسخ به چالش­ های فوق­ الذکر در هر بخش و برای تحریک بخش ساحلی- دریایی گردشگری به حرکت به سمت بهبود عملکرد، و افزایش رقابت ­پذیری در سطح بین المللی، چالش­ های «کمبود دانش»، «ناپایداری تقاضا» و «عدم یکپارچگی کسب و کارها»، اتحادیه­ اروپا راهبردهای زیر را در هر بخش پیشنهاد کرده است:

کمسیون اتحادیه موظف است:

1. با تمرکز بر بخش ساحلی- دریایی، به­ سوی کاهش شکاف داده ­های در دسترس در حوزه­ گردشگری حرکت کند.
2. تمرکز و سمت و سوی برنامه­ ریزی­ های اتحادیه به بخش ساحلی- دریایی میل جدّی پیدا کند.
3. صرف­ نظر از نام ملیت و تعلقات ملی بخش­های پیشرو، ارتباطات بین فعالان عرصه در سطح اتحادیه تسهیل شود.
4. از تشکیل و توسعه­ اتحادیه ­ها، شاخه ­های تخصصی و شبکه­ های متشکل از کسب و کارهای مرتبط فرا منطقه ­ای و بین ­المللی حمایت شود.

همچنین؛ کمسیون اتحادیه­ي اروپا از دولت- ملت­ های عضو، کلیه­ فعالان عرصه­ گردشگری و مقامات و مسؤولان منطقه­ ای دعوت به ­عمل آورده تا:

ـ در تشکیل و توسعه­ شبکه­ های ارتباطی با هدف تسهیل ارتباطات بین منطقه ­ای و بهبود سیاست­ ها و  استراتژی­ های اجرایی در حوزه­ های تخصصی خود کوشا باشند.

ـ بسته­ های سیاستی ویژه برای پاسخ به بازارهای ویژه تنظیم کنند (مثلاً؛ برای پاسخ به نیازهای ویژه­ سالمندان و غیره).

5. در زمینه­ چالش کمبود مهارت و نوآوری در زمینه­ گردشگری ساحلی- دریایی، اتحادیه موظف است نیازمندی­های مهارتی و مدارک مورد نیاز برای فعالیت در زمینه ­های مختلف گردشگری ساحلی- دریایی در منطقه­ اتحادیه را بررسی و اعلام کند.
6. ملاحظات، استانداردها و امکانات مورد نیاز برای ارتقای نکات ایمنی در فعالیت ­های گردشگری سطح اتحادیه را ارزیابی و اعلام نماید.
7. برنامه ­هایی برای بهبود، نوآوری و مدیریت خلاقیت از طریق شبکه ­های اطلاعاتی و ارتباطی و پرتال­ های تجاری گردشگری طراحی و اجرا کند.

کمسیون اتحادیه­ اروپا همچنین از دولت- ملت­ های عضو، کلیه­ فعالان عرصه­ گردشگری و مقامات و مسؤولان منطقه ­ای دعوت به ­عمل آورده تا:

• از توسعه­ زیرساخت­ های اطلاعاتی و ارتباطی نظیر اینترنت حمایت نموده و زمینه­ استفاده از آن­ها را بیشتر فراهم آورند.
• کیفیت و کمیت خدمات ترجمه­ چارت­ها، نقشه­ ها و …، مورد نیاز در فعالیت ­های گردشگری را تسهیل نمایند.

کمسیون از فعالان صنعت گردشگری به­ طور ویژه انتظار دارد:

• در برنامه­ ها و فعالیت­های آموزشی و حرفه ­ای مشارکت کنند.
• در فعالیت­ های کنترل کیفیت خدمات برای فعالیت ­های مورد نظر در صنعت گردشگری فعالانه شرکت کنند.
• برنامه­ های آموزشی مورد نیاز برای بهبود هرچه بیشتر مهارت و کیفیت خدمات در بخش فعالیت خود را به ­صورت آنلاین تهیه کرده و از این فعالیت ­ها حمایت کنند.

در جهت بهبود پایداری در صنعت گردشگری ساحلی- دریایی، کمسیون با چالش­ های؛ «افزایش روز افزون نگرانی ­های زیست محیطی در بین عموم»، «وجود برنامه­ های نوآورانه و دربرگیرنده­ انواع سلایق و نیازمندی ­ها»، و «رعایت کمبودهای منطقه ­ای و در عین حال برنامه ­ریزی برای استفاده از امکانات صنعت در مناطق کمتر توسعه یافته و دور از دسترس» روبه ­رو است. در این راستا، کمسیون اتحادیه­ اروپا موظف است:

8. از گردشگری سبز از طریق مدیریت زیست­ محیطی اتحادیه و بازرسی دقیق از فعالیت ­های گردشگری برای حصول اطمینان از حداقل بودن پیامدهای زیست ­محیطی این فعالیت­ ها حمایت کند.
9. اتخاذ تدابیری برای تقید برنامه ­های جاری و عمرانی کشورهای عضو به رعایت استانداردهای زیست­ محیطی به ­منظور تضمین توسعه­ ساحلی پایدار در اتحادیه­ و پا از طریق اضافه کردن پروتکل­ هایی به توافقنامه­ بارسلونا.
10. توسعه و تنظیم استراتژی ­هایی برای کاهش تولید زباله، مدیریت پسماندها و تدفین دریایی زباله به­ منظور ارتقای پایداری زیست ­محیطی در بخش دریایی.
11. تشویق به افزایش تنوع فعالیت ­های گردشگری بین ­المللی برای ترکیب جاذبه ­های خشکی و ساحل برای ارتقای فرهنگی، تاریخی و مذهبی گردشگری در سطح اتحادیه.
12. انجام مطالعات «برون ­سپاری» به­ منظور راه­ اندازی مسیرهای ارتباطی برای جزایر دور از دسترس و اماکنی که به­ دلیل صعب ­العبور بودن از توسعه به ­دور مانده­ اند.
13. با توجه به چالش کمبود منابع مالی و تلاش برای بهبود دسترسی به این منابع، انجام مطالعاتی برای دست­ یابی به راه­ های نوین توسعه­ بنادر، با کاربری ­های مختلف گردشگری (از طریق برون­ سپاری)، در اولویت ­های مطالعاتی اتحادیه است.

اتحادیه چالش­ هایی را در این خصوص شناسایی کرده است. از جمله این ­که؛ «صندوق سرمایه­ گذاری و ساختاری اروپا» (ESIF)، می­ بایست بر روی تحقیق، نوآوری و رقابت­ پذیری، آموزش، کارآموزی و فرهنگ، تغییرات آب و هوایی محیط و سایر سرمایه­ گذاری­ ها تمرکز بیشتری داشته باشد. در این زمینه و برای رسیدگی به این مشکلات، کمیسیون اتحادیه متعهد شده است؛

14. ایجاد یک راهنمای برخط (On Line) برای معرفی فرصت­ ها و منابع سرمایه ­ای برای اطلاع ­رسانی به کلیه­ نهادها و سازمان­های فعال در حوزه­ گردشگری ساحلی- دریایی (خصوصاً SMEs).

کمسیون همچنین از صاحبان سرمایه و کشورهای عضو دعوت می­ کند تا با اتخاذ اقدامات مقتضی در زمینه­ تأمین منابع مالی به ­صورت کارآمدتر اقدام کنند.

بررسی کلیه­ سیاست­ های مؤثر بر صنعت گردشگری دریایی در سطح اتحادیه، در جهت ایجاد هماهنگی و همگامی بین این سیاست­ها و تحولات در حوزه­ گردشگری ساحلی- دریایی، از دیگر وظایف کمیسیون تعیین شده است.[۶]

جمع­بندی؛

کمیسیون اتحادیه­ اروپا، استراتژی جدید خود برای حمایت از گردشگری ساحلی- دریایی در سطح اتحادیه را معرفی کرده است. این استراتژی، با توجه به پتانسیل این بخش از صنعت گردشگری در ایجاد اشتغال و توسعه­ پایدار، در ۱۴ رسته­ فعالیتی عمده، تهیه و تدوین و به­ منظور بهبود وضعیت کلی صنعت گردشگری در بخش ساحلی- دریایی و به­طور ویژه برای پاسخ به چالش­ های شناسایی شده در مطالعات پیشین، ارایه شده است.

با وجود پتانسیل قابل توجه گردشگری ساحلی- دریایی در اتحادیه­ اروپا، این بخش با چالش­ های عمده­ای روبه ­رو است که استراتژی تدوین شده برای رفع آن­ها تنظیم شده است. اهم این چالش ­ها عبارتند از؛

ـ وجود شکاف در داده­ ها و دانش موجود از این حوزه

ـ ناپایداری تقاضا

ـ فصلی بودن شدید این حوزه از گردشگری

ـ کمبود مهارت­ های مورد نیاز و نوآوری

ـ مشکلات دسترسی و کمبود منابع مالی.

اقدامات تعیین شده در استراتژی مذکور، بر رفع این کمبودها متمرکز شده است و می­ کوشد به گردشگری ساحلی- دریایی کمک کند تا محیطی مساعد برای جذب سرمایه و توسعه­ پایدار پدید آورد.

آنتونیو تاجانی، نایب رییس کمسیون اروپا و کمیسیونر (نماینده) اروپا در صنعت، کارآفرینی و گردشگری معتقد است؛ «گردشگری یک اهرم اقتصادی اساسی برای رشد در اتحادیه­ اروپا است. به همین دلیل، ما می ­توانیم در این زمینه سیاست­ های ترکیبی، منسجم و دقیق طراحی کنیم. یک استراتژی هدفمند در زمینه­ گردشگری ساحلی- دریایی می­ تواند مهم ­ترین ظرفیت ­های این بخش از صنعت گردشگری را شناسایی کرده و نقش کلیدی آن در مبارزه با بیکاری و بالاخص مبحث اشتغال جوانان را برجسته سازد.»

ماریا داماناکی، کمیسیونر اتحادیه­ اروپا در امور دریایی و شیلات هم معتقد است؛ «ستون اصلی برنامه­ رشد آبی (Blue Growth)، گردشگری ساحلی- دریایی است. این بخش از صنعت دریایی، توان ایجاد اشتغال و زمینه ­سازی رشد و توسعه در مقیاس گسترده، به­ عنوان بزرگ­ترین بخش امور دریایی و ستون فقرات اقتصاد دریایی بسیاری از مناطق ساحلی و دریایی اتحادیه­ اروپا را دارا می ­باشد. علی­ الخصوص این­که؛ هم­ اکنون در بخش ساحلی- دریایی اتحادیه­ اروپا از بیکاری و عدم توسعه­ متوازن رنج می­ برد. این تکلیف همه­ ما در اتحادیه است که در جهت رشد و رونق در این زمینه کوشش کنیم.»[۷]

[۱] . گزارش سالانه­ UNWTO سال ۲۰۱۲٫

[۲]. Study in support of policy measures for maritime and coastal tourism at EU level (hereafter referred as” CMT study”), ECORYS,

۲۰۱۳

[۳].  http://ec.europa.eu/maritimeaffairs/documentation/studies/documents/study-maritime-and-coastal-tourism_en.pdf .Coastal areas include municipalities bordering the sea or having half of their territory within 10km from the coastline..

[۴] . Cruise Lines International Association “The Cruise Industry”, ۲۰۱۳ edition

http://www.senato.it/application/xmanager/projects/leg17/attachments/documento_evento_procedura_commissione/files/000/000/

۶۳۲/Documentazione_Clia_Europe.pdf

[۵] . کسب و کارهای کوچک و متوسط

[۶] .  http://www.constantinealexander.net/2014/06/european-commissions-strategy-to-promote-coastal-and-maritime-tourism.html

See Also: http://ec.europa.eu/maritimeaffairs/policy/coastal_tourism/index_en.htm

https://webgate.ec.europa.eu/maritimeforum/en/community/commission-dgmare-atlanticorarctic/articles/2946

[۷] . http://euccnews.wordpress.com/2014/02/21/a-european-strategy-to-promote-coastal-and-maritime-tourism/