مرگ‌های قطاری …

مروری بر سوانح ریلی ایران، طی دهه‌ی اخیر.

قسمت دوم؛

در قسمت یکم، اشاره‌ای به مهم‌ترین حوادث ریلی در جهان و ایران شد. در این قسمت، ضمن برشمردن آمار حوادث و تاریخ وقوع آن، یک جمع‌بندی اجمالی نیز ارائه می‌شود. در ضمن، زمان تنظیم گزارش، مصادف با کاهش تقریبی ۵۰ درصدی سیر ناوگان باری و مسافری در حمل‌ونقل ریلی، به دلیل کمبود لکوموتیو در کشور بوده است. بنابراین؛ کاهش سوانح در نیمه‌ی نخست سال جاری، بیش از هر عامل دیگری به کاهش نیمی از سیر ناوگان مرتبط است و نه عوامل دیگر!

سال ۱۴۰۲:

روز ۴ آبان‌ماه، حادثه‌ای دلخراش در راه‌ آهن زاهدان رخ داد و طی آن، یکی از کارگران مانورچی راه‌آهن زاهدان یا همان متصل کننده‌ی واگن‌های قطار، حین مانور بین تامپون چرثقیل ریلی و لکوموتیو در دم جان سپرد.
روز ۲۹ مرداد، وقوع یک سانحه‌ی ریلی شدید در ایستگاه چادرملو یزد، به نابودی چند واگن منجر شد. به گزارش تین نیوز، دو دستگاه لکوموتیو حامل قطار، در ایستگاه چادرملو با هم برخورد کرده و سانحه رخ داده است.
روز ۱۶ مردادماه، فعالان بخش حمل و نقل ریلی در شبکه‌های اجتماعی، از وقوع یک سانحه‌ی ریلی در راه آهن آذربایجان شرقی خبر داده‌اند. بر اساس اعلام کاربران شبکه‌های اجتماعی، قطار ارومیه (یک بوژی سالن جلوی واگن توشه)، در بلاک میانه و قرانقو از خط خارج شد.
روز دوم مرداد، در ایستگاه نیک‌پی اداره‌ی کل شمال غرب، یک سانحه برای قطار باری به وقوع پیوست. در این حادثه، گسیختگی و خروج از خط ۵ دستگاه واگن موجب شد خسارت و صدمات شدیدی به حداقل پنج واگن باردار وارد شود. به دنبال این حادثه، خط مسدود شد و امکان عبور قطار از بین رفت و قطارهای مسافربری ساعت‌ها متوقف شدند.
۱۲ تیرماه، یک قطار باری از ایستگاه انشعاب در بندرعباس به طرف محل تخلیه‌ی بار، اصطلاحاً فرار کرده و ترمز نمی‌کند. تلاش لکوموتیوران و دو همکار دیگرش برای متوقف کردن قطار به جایی نمی‌رسد. آن دو نفر در آخرین لحظات از قطار بیرون می‌پرند، اما لکوموتیوران در لکوموتیو می‌ماند و با سرعت حدود ۱۰۰ کیلومتر بر ساعت، به موانع برخورد می‌کند و پیکر لکوموتیوران متلاشی می‌شود.
بهار امثال با وقوع یک سانحه‌ی ریلی شدید و پر خسارت آغاز شد. در ایستگاه زرین ناحیه‌ی یزد، دو لکوموتیو و ۶ واگن از خط خارج شدند که خسارت مالی قابل توجهی به بار آوردند.

سایر حوادثی که به گفته‌ی منابع غیر رسمی، در سال جاری رخ داده، به قرار زیر است؛

ـ خروج قطار باری از خط در حوزه‌ی راه‌آهن آذربایجان شرقی، به دلیل نشست خط.

ـ مسدودی بلاک و خرابی خط، به علت افتادگی خط تازه بازسازی شده در جنوب.

ـ برخورد ۴ لکوموتیو با هم در زاگرس.

ـ خروج واگن مخزن در هرمزگان.

ـ خروج واگن خالی در بلاک شازند- سمیه در محل تقلیل سرعت و مسدودی ۵ ساعته خط.

سال ۱۴۰۱:

۲۲ خرداد؛ یک قطار باری در مسیر مشهد – سرخس از ریل خارج و تا ساعاتی تردد قطارهای مسافربری در این مسیر لغو شد.
۱۸ خرداد؛ قطار مسافربری طبس- یزد در نزدیکی ایستگاه عباس آباد و کیلومتر ۸۵ طبس، از ریل خارج شد. در همین روز، تعداد دو واگن باری در بلاک مرزداران رباط شرف از خط خارج شد.
۱ خرداد؛ خروج از خط چهار واگن مسقف در ورودی ایستگاه تنگ، منجر به مسدودی خط آهن جنوب شد. بر همین اساس، چهار قطار مسافری این محور مجموعاً ۲۲ ساعت تأخیر داشتند.
۲۲ اردیبهشت؛ پنج واگن فله بر، قبل از سوزن ورودی ایستگاه زرین دشت ناحیه‌ی شمال، از خط خارج شده و این مسیر را مسدود کردند.
۷ اردیبهشت؛ یک واگن از قطار باری در ایستگاه آبگرم در محور خراسان از خط خارج و منجر به تأخیر ٢٥ قطار مسافری و مجموعاً توقف بیش از ٧٠ ساعته‌ی قطار شد.
۶ اردیبهشت؛ دو حادثه در راه‌آهن رخ داد. یکی برخورد شدید لکوموتیو در ایستگاه اردکان بود که علاوه بر خروج از خط، منجر به آسیب دیدگی شدید سپر و شاسی لکوموتیو شد. مورد دیگر؛ بریدگی سر محور واگن مخزن دار در بلاک چاه تر به تزرج، منجر به خروج از خط و مسدودی بلاک زوج در ناحیه‌ی هرمزگان شد.
۴ اردیبهشت؛ فرار چهار لکوموتیو به علت خرابی ترمز لکوموتیو اول از ایستگاه عقدا به سمت ایستگاه ارژنگ که پس از طی مسافت نزدیک به ٧٠ کیلومتر متوقف شدند.
۲۴ فروردین؛ پس از واگذاری ریل‌باس به سکوی مسافری، موتور راهنمای ریل‌باس آتش گرفت و پس از ٤٠ دقیقه با تلاش مأموران خاموش شد.
۲۲ فروردین؛ لکوموتیو قطار مسافری زاهدان- تهران در بلاک رودشور به شورگز از خط خارج شد.
۲۰ فروردین؛ خروج از خط یک واگن بالاست در ایستگاه رباط پشت بادام، منجر به مسدودی و توقف قطارهای مسافری و قطارهای باری شد.
۱۲ فروردین؛ بریدن سر محور واگن لبه بلند در خروجی ایستگاه دورود، منجر به مسدودی خط راه‌آهن جنوب شد.
۷ فروردین؛ چهار دستگاه لکوموتیو در تقاطع سوزن ورودی ایستگاه مشهد با هم برخورد کردند که منجر به خسارت جدی به دو لکوموتیو و خسارت به بدنه‌ی دو لکوموتیو دیگر شد.
۴ فرودین؛ تعداد ۱۱ واگن در بلاک میرجاوه به زاهدان از خط خارج شدند. در این حادثه ۶ واگن به‌طور کامل و یک بوژی از پنچ واگن از قطار حامل برنج وارداتی در مسیر میرجاوه به زاهدان از خط خارج شد.

سال ۱۴۰۰:

۱۱ بهمن؛ قطار تهران به تبریز در حوالی قزوین، به دلیل نقص فنی در یکی از سالن‌ها متوقف شده و سالن آسیب دیده را جدا کرده و سپس به راه خود ادامه می‌دهد.
۱۰ بهمن؛ یک واحد حمل و نقل درزین در محدوده‌ی جاده‌ی یولاق ساوه از ریل راه‌آهن خارج شد و طی آن ۶ کارگر مصدوم و به مراکز درمانی منتقل شدند. در همین روز، خروج از خط دو واگن مخزن، منجر به مسدودی خط دو ایستگاه شهید مطهری در راه‌آهن خراسان شد.
۹ بهمن؛ یک دستگاه وانت‌بار در ایستگاه ورامین با قطار تصادف کرد.
۵ بهمن؛ لکوموتیو قطار مسافری تهران- شیراز، در ورودی ایستگاه علی‌آباد دچار آتش‌سوزی موتور شده و پس از سوختن، با ۳ ساعت تأخیر و پس از اتصال لکوموتیو امداد به سیر خود ادامه داد.
۴ بهمن؛ لکوموتیو قطار ارومیه در ایستگاه گل‌تپه آتش گرفت و خوشبختانه به قطار مسافری و مسافران آسیبی نرسید.
۲ بهمن؛ سه حادثه در یک روز اتفاق افتاد. ۵ واگن از قطار باری بین ایستگاه‌های خاتون‌آباد به میمند در راه‌آهن هرمزگان از خط خارج و موجب انسداد خط فرد شد و با توجه به دو خطه بودن خط، قطارهای مسافری با تأخیر از خط زوج تردد کردند. حادثه‌ی بعد، لکوموتیو حامل قطار مسافری بندرعباس-مشهد در بلاک زاد محمود به تزرج بود که در راه‌آهن هرمزگان دچار آتش سوزی شد. سومین حادثه مربوط به دو واگن لبه بلند بود که به علت شکسته شدن محور بوژی راهنما از خط خارج و خسارت سنگین وارد و موجب مسدودی خط شد.
۱ بهمن؛ هنگام عبور قطار مسافری از خط زوج تهران- مشهد، نزدیک شهرستان شاهرود، به علت باز بودن درهای جانبی واگن‌های لبه کوتاه قطار عبوری در بلاک فرد باری، خسارت جدی به قطعات زیر شاسی سالن مسافری وارد شد.
۳۰ دی؛ یک واگن فله فر در ایستگاه شوش، حد فاصل ایستگاه اندیمشک و اهواز از خط خارج و منجر به مسدودی سه ساعته‌ی خط شد.
۲۹ دی؛ ورود واگن ریلی (درزین) مأمورین به خط مسدود در ایستگاه بالارود، منجر به برخورد شدید با ماشین‌آلات خطی متوقف و خسارت شدید به هر دو دستگاه شد.
۲۸ دی؛ یک دستگاه واگن لبه کوتاه در ایستگاه اندیشمک از خط خارج شد.
۱۶ دی؛ خرابی مکرر و آتش گرفتن تراکشن موتور محور دوم لکوموتیو حامل قطار مسافری بندرعباس به تهران، منجر به تأخیر ٨ ساعته‌ی قطار تهران به بندر شد. متعاقب این موضوع، قطار بندرعباس- تهران با تأخیر ٤ ساعته از مبدأ حرکت کرد‌.
۱۳ دی؛ ریل باس گرمسار- تهران، بعد از خروجی ایستگاه راه‌آهن گرمسار، دچار آتش‌سوزی شد.
۸ دی؛ برخورد شدید لکوموتیو با استیم در خط مهاجر، منجر به آسیب شدید به استیم و واگن متوقف قبل آن شد. در همین روز، خروج از خط ١٤ واگن در بلاک باری در زیرآب به شیرگاه، منجر به خسارت شدید به واگن‌ها، خط آهن و مسدودی خط و حذف همه‌ی قطارهای مسافری شد.
۷دی؛ خروج از خط یک دستگاه لکوموتیو‌ در هنگام مانور در ایستگاه آنجیلاوند.
۳ دی؛ برخورد قطار با مأمور فنی در ایستگاه تهران حادثه آفرید و منجر به قطع پای مأمور شد.
۲۹ آذر؛ قطار ریل باس محلی گرمسار- تهران، درنزدیک ورامین دچار آتش سوزی و متوقف شد. با همکاری آتش نشانی، حریق مهار و مسافران با قطار به تهران منتقل شدند.

سال ۱۳۹۸:

۳ مهر: قطار مسافری زاهدان-تهران در منطقه‌ی «شورو» زاهدان واژگون شد. این حادثه پنج کشته و بیش از ۹۰ زخمی به جای گذاشت.

سال ۱۳۹۶:

۲ اسفند؛ بر اثر واژگونی قطار باری در ایستگاه کاشمر، سه نفر مصدوم شدند.

سال ۱۳۹۵:

۵ آذر؛ برخورد ۲ قطار مسافربری در محور ایستگاه هفت‌خوان دامغان- سمنان، ۸۲ نفر مصدوم و ۴۴ مسافر کشته شدند. برخی از مسؤولان استانی و کشوری، علت وقوع حادثه را برودت بیش از اندازه‌ی هوا اعلام کردند. طبق اعلام هواشناسی، دمای هوا در بامداد ایستگاه هفت‌خوان، به ۱۲درجه زیر صفر می‌رسیده است.
۴ آذر؛ یخ زدگی بین گدوگ و فیروزکوه، منجر به یخ زدگی دیزل و سالن و مسدود شدن مقطعی راه‌آهن در سوادکوه و تأخیر حرکت مسافران شد.
۳ آذر؛ به دلیل بارش سنگین برف و باران و سقوط چند اصله درخت بر روی ریل، مسیر شیرگاه- زیرآب به‌طور موقت مسدود شد و رفع این مسدودی موقت، حدود ۲ساعت و ۲۵ دقیقه زمان برد.
۳۰ مهر؛ قطاری با عابر پیاده‌ی ۸۵ ساله در زیرگذر چهارراه حسن‌آباد شهرستان قائم‌شهر برخورد کرد.
۱۷ مهر؛ قطاری به مقصد یکی از شهرهای جنوبی در حال حرکت بود که در قسمت موتور ژنراتور آن حریقی رخ داد و بلافاصله لکوموتیو از بدنه‌ی قطار جدا شده و کمی جلوتر متوقف شد.
۱۱ مهر؛ برخورد دو واگن قطار در خطوط پارکینگ راه‌آهن مشهد. این حادثه خسارت جانی نداشته است.
۶ مهر؛ یک دستگاه خودروی پراید با قطاری در کیلومتر ۹ محور ازنا- اراک به هم برخورد کردند. در این حادثه سه تن جان خود را از دست دادند.
۳ مهر؛ در این حادثه، پدر و دختر ۶ ساله‌اش که قصد عبور از ریل راه‌آهن را داشته است، با قطار مسافربری مشهد- زنجان برخورد کرده و هردو جان خود را از دست دادند.
۱۸ شهریور؛ در حادثه‌ای که در کیلومتر ۳۳۱ ریلی در روستای ضامنجان شهر اراک رخ داد، قطاری با خانمی ۵۰ ساله برخورد کرد و باعث مرگ وی شد.
۱ مرداد؛ برخورد قطار پل سفید به گرگان با کامیون در گلوگاه. این حادثه تلفات جانی نداشت، اما ۳۰ نفر مصدوم بر جای گذاشت.
۲۲ خرداد؛ دو قطار باری که حامل بار مازوت و سنگ آهن بودند، در ایستگاه احمدآباد رفسنجان با یکدیگر برخورد کردند. در این سانحه فقط به یکی از لکوموتیوها خسارت وارد شده است.
۱۲ خرداد؛ قطار باربری حامل سوخت که از زاهدان به سمت بم در حال حرکت بود، به دلیل خارج شدن یکی از چرخ‌های قطار از ریل در محور شوره گز- رودشور متوقف شد. انباشته شدن بیش از حد شن روی ریل دلیل خارج شدن چرخ قطار از ریل بوده است.
۴ خرداد؛ برخورد قطار مسافربری تهران- خواف با یک کودک ۱۱ ساله در روستای کمایستان جوین، منجر به مرگ کودک شد. علت این حادثه را جمع شدن اتاقک نگهبانی تقاطع راه‌آهن روستا دانستند.
۱۵ اردیبهشت؛ یک عابر در اندیمشک با قطار برخورد کرد و به علت شدت برخورد، بدن فرد حادثه‌ دیده متلاشی شده بود.
۲۶ فروردین؛ دو سالن مسافری یک قطار محلی که از دورود عازم اندیمشک بود، به دلیل بارش شدید باران از ریل خارج و این مسأله موجب مسدود شدن مسیر و بروز خسارات در این منطقه شد. در پی این حادثه، مسیر ریلی به مدت یک هفته مسدود بود.
۱۸ فروردین؛ یک دستگاه خودروی پراید در قائم‌شهر با قطار برخورد کرد که تلفات جانی در پی نداشت و دو نفر مصدوم به بیمارستان منتقل شدند.

سال ۱۳۹۴:

۱۳ اسفند؛ برخورد قطاری با خودروی پراید در جاده‌ی ساری- قائم‌شهر، سبب مصدوم شدن ۲ نفر شد.
۱ دی؛ یک دستگاه خودروی پراید با واگن بازدید ریل در مسیر میرجاوه برخورد کرد. حادثه به‌دلیل بی‌توجهی راننده‌ی خودرو و رعایت نشدن نکات ایمنی توسط سوزن‌بانان صورت گرفت این حادثه دو مجروح داشت.
۲۲ شهریور؛ قطار مسافربری دلیجان در مسیر مشهد به تهران از ریل خارج شد. این حادثه خسارت جانی نداشت و به‌دنبال سرعت بالا و ناتوانی لکوموتیو‌ران در کنترل آن در مسیر سمنان و شاهرود از ریل خارج و دچار خسارت کلی شد.
۴ مرداد؛ در حادثه‌ی‌ خروج قطار مسافری مشهد- اصفهان از خط در ایستگاه دهشور طبس، هیچ یک از مسافران این قطار صدمه ندیدند.
۳۰ فروردین؛ در پی برخورد قطار یزد- تهران با چهار نفر شتر که وارد فضای ریل شده بودند، این قطار ۲ ساعت تأخیر داشت.
۱۰ فروردین؛ در حوالی گرمسار بر اثر برخورد قطار با یک مرد ۳۴ ساله، وی در دم جان باخت.

**********************

کارشناسان معتقدند؛ عملکرد ضعیف راه‌آهن در مدیریت سفرهای ریلی (علی‌الخصوص در روزهای سرد و برفی) بی‌سابقه بوده، در حالی که این وضعیت کاملاً قابل مدیریت است. سوابق گذشته‌ی راه‌آهن نشان می‌دهد؛ در سال‌های دور، با دانش هواشناسی کم‌تر، عملکرد بهتری را شاهد بوده‌ایم.

نکته‌ی حائز اهمیت این‌که، همواره در رویدادهای حادثه‌خیز ریلی، قطار به کمک سایر شقوق حمل‌ونقل می‌آمده است. اما امروزه شاهد هستیم که شرایط برعکس شده و قطارها مثلاً در برف زمین‌گیر شده‌اند و اتوبوس به کمک مسافران ریلی آمده است! این در حالی است که در شرایط متعارف و عادی، همچنان شاهد وضعیت مطلوب در راه‌آهن نیستیم. آمار حمل بار، مسافر و ترانزیت افت پیدا کرده و این نشان می‌دهد که در ایام غیر بحرانی هم در این مجموعه، مدیریت مطلوبی انجام نمی‌شود.

حتی در مقایسه با کشورهای همسایه، آمار سوانح ریلی درحالی بسیار بالا است که تراکم خطوط ریلی ایران، بسیار پایین است. تا جایی که هنوز تعداد ۱۲ مرکز استان خارج از این شبکه هستند و سهم جابه‌جایی مسافر با راه‌آهن، ۸ درصد و سهم بار ۱۲ درصد از کل حمل‌ونقل کشور را در بر می‌گیرد.

در حال ‌حاضر، نگرانی‌هایی جدی درباره‌ی امنیت خطوط ریلی کشور وجود دارد و جزیره‌ای عمل کردن دستگاه‌های متولی و جای خالی بخش خصوصی در چرخه‌ی مدیریت کلان ریلی، نبود یکپارچگی و انسجام میان سازمان‌های متولی، نبود ارتباطات ساختاری نظام‌مند میان دستگاه‌ها و بی‌توجهی به مدیریت بعد از حادثه، از عوامل معضل‌ساز مدیریت ایمنی راه‌های ارتباط ریلی کشور به‌حساب می‌آیند. برای کشوری که طرح تبدیل شدن به هاب ترانزیت منطقه را در دستور کار خود قرار داده است و قصد دارد مسیر تزانزیتی خود را به مسیری بین‌المللی و قابل استفاده برای کشور‌های منطقه تبدیل کند، ترافیک اخبار مرتبط با سوانح ریلی تعجب‌آور و در تناقض آشکار با چنین طرحی است. با این حال قطار حوادث در ایران چنان سریع‌السیر و پرکار است که بلا و فاجعه از زمین و آسمان می‌بارد.

در خاتمه و به نقل از کارشناسان مطلع، وظیفه‌ی راه‌آهن این است که در شرایط بحران، بار سایر بخش‌های بحران دیده را به دوش بکشد. نه این‌که خود درگیر بحران و باری بر دوش شود! و سؤال پایانی این‌که؛ چرا امن‌ترین وسیله‌ی نقلیه‌ی عمومی در دنیا، در ایران امن نیست؟!