مسئله بافت فرسوده، تاریخی و حاشیه‌نشینی مسئله آشنایی برای تمامی صاحب‌نظران و کارشناسان حوزه شهری ایران است زیرا که ایران ما به دلیل مسائل مختلف و پیشینه تاریخی که در حوزه شهرسازی دارد همیشه با این مسائل درگیر بوده ولی این بار دولت دوازدهم است که می‌خواهد چنین مشکلی را حل کند.

 دولت دوم دکتر روحانی با پشتوانه اقدامات خود در دولت قبلی به نظر می‌آید به شاه‌کلید حل مشکل بافت‌های ناکارآمد دست‌یافته است شاه کلیدی که علاوه بر دولت در برنامه ششم توسعه به‌صورت قانون به قوه مجریه تکلیف شده است.این شاه‌کلید که برنامه ملی بازآفرینی شهری نام‌گرفته است مدتی است که در شهرهای گوناگون در حال اجرایی شدن است.

در همین راستا برنامه بازآفرینی شهر تهران یکی از نمونه‌هایی است که به دلایل مختلف و پیچیدگی‌های گوناگون آن موردتوجه است و در صورت درست اجرایی شدن می‌تواند نمونه خوبی برای اجرایی کردن برنامه‌های ملی بازآفرینی شهری در کل کشور محسوب شود.

در این خصوص دبیری ستاد بازآفرینی شهر تهران به سازمان نوسازی شهرداری پایتخت سپرده‌شده است و مدیرعامل این سازمان کاوه حاجی علی‌اکبری طی مصاحبه‌ای با پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی از پیشرفت‌های چشم‌گیر این طرح خبر می‌دهد و امیدوار است تا طی برنامه‌ریزی‌های صورت گرفته تا پایان سال ۴ هزار واحد مسکونی در بافت فرسوده را در قالب پروژه”مسکن امید” به افتتاح برساند.

مشروح گفتگوی اختصاصی خبرنگار پایگاه خبری وزارت راه و شهرسازی را با کاوه حاجی علی‌اکبری، مدیرعامل سازمان نوسازی شهر داری تهران را در ذیل می‌خوانید:

* سازمان نوسازی شهرداری تهران در زمینه بازآفرینی شهری چه محورهای اصلی را دنبال می‌کند؟

یکی از محور‌های اصلی فعالیت سازمان‌، اجرای پروژه‌های بزرگ‌مقیاس است که می‌توانند نقش الگوسازی داشته باشند. برای اینکه این پروژه‌ها محقق شوند‌،  ما دو کار مشخص را انجام داده‌ایم؛ نخست اینکه این پروژه‌ها را به‎عنوان یک دستور کار ویژه در دفاتر توسعه محله تعریف کرده‌ایم. دفاتری که انجام این پروژه‌ها را بر عهده دارند از یک اولویت خاصی پیروی می‌کنند. دومین اقدام ما این است که بسته‌های تشویقی برای این پروژه‌ها تعریف کرده و به تصویر هیئت‌مدیره رسانده‌ایم و اکنون در حال اجرای آن‌ها هستیم‌. با تعدادی از معماران در تهران مذاکره کرده‌ایم‌‌،  سپس پروژه‌ها را به آن‌ها ارائه می‌دهیم تا طرح آن‌ها را تائید کنند و نقش الگوسازی داشته باشند.

*چگونه به تأمین هزینه‌های این قبیل پروژه‌ها کمک می‌کنید ؟

۵۰درصد هزینه‌های مربوط به‌نظام مهندسی و هزینه‌های مربوط به برگه‌ها را ما پرداخت می‌کنیم تا بتوانیم در نظارت و کیفیت ساخت‌وسازها نقش داشته باشیم. در این پروژه‌ها ۵۰درصد هزینه‌های مربوط به انشعابات را تعریف کرده‌ایم. سازمان تعهد کرده ۹ درصد وام بانکی که سازندگان در این پروژه‌ها خواهند گرفت را بعد از تسویه آن پرداخت کند. بنا بر آنچه گفته شد در هر مترمربع ۱۵۰ هزار تومان از هزینه‌های تمام‌شده ساخت‌وساز را می‌توان کاهش داد و ما فکر می‌کنیم کمک قابل‌توجهی است که علاوه بر مشارکت‌ و کار قانونی پروژه‌ها در بافت فرسوده می‌توانند از آن استفاده کنند.

*با توجه به اینکه شما نماینده شهرداری در ستاد ملی بازآفرینی هستید تاکنون چه اقداماتی در این زمینه انجام داده‎اید ؟ قرار بود پروژه توسعه‌ای تعریف کنید که به‌عنوان پایلوت در تهران اجرایی شود، سپس نقاط ضعف آن را شناسایی کنید تا بتوان به‌عنوان یک سند رسمی در کل کشور از آن استفاده شود طرح مذکور در چه مرحله‌ای قرار دارد و شما مشغول انجام چه اقداماتی هستید ؟

درباره این سؤال شما سه موضوع به ذهن من می‌رسد: پروژه تجمیع‌‌، تسهیلگری، توسعه محله‌ای و درنهایت مسکن امید. سازمان نوسازی تهران نخستین سازمانی است که ۱۰سال پیش با راه‌اندازی دفتر تسهیلگری جنبه‌های نرم‌افزاری و اجتماعی اقتصادی را وارد فرآیند نوسازی بافت فرسوده کرده است. امسال هم مأموریت این دفاتر را توسعه محلی قرار داده‌ایم. در حال حاضر ۶۰ دفتر توسعه محلی در محلات دارای بافت فرسوده در تهران داریم که حدود  ۱۸۰محله تهران را زیرپوشش قرار داده‌اند؛ یعنی امسال سازمان نوسازی در بیش از ۵۰درصد محلات تهران استقرار دارد. کلنگ آغاز طرح مسکن امید هم بهمن‌ماه سال قبل به زمین خورد. ساخت مسکن امید، دستور رئیس‌جمهوری محترم بود برای استفاده از اراضی دولتی و عمومی که با توجه به تغییراتی که در شهرداری رخ داد، اجرای آن‌قدری با تأخیر مواجه شد‌.

در راستای اجرای این طرح ۴۰۰۰ واحد مسکونی را تعریف کرده و در قالب ۱۰ پروژه فراخوان‌هایی داده‌ایم و در حال حاضر در ۳ مورد از این پروژه‌ها در مرحله انعقاد قرارداد با توسعه گر هستیم. تفاهم‌نامه ۷ پروژه را نیز با گروه سرمایه‌گذاری مسکن وابسته به بانک مسکن منعقد کرده‌ایم و امیدواریم وارد مرحله اجرا شود. این ۱۰پروژه امسال می‌تواند ۴۰۰۰ واحد مسکونی را وارد چرخه مسکن امید کند‌.

* در زمینه نوسازی بافت فرسوده در حال حاضر چند پروژه در دست اجرا دارید و این پروژه‌ها چه میزان پیشرفته کرده‌اند؟

در ابتدا باید گفت که ما معتقدیم اولویت باید از خود محله متناسب با شرایط محله تعیین شود و به همین دلیل اولاً تمرکز ما فقط روی موضوعات کالبدی نیست؛ یعنی موضوعات اجتماعی‌،  اقتصادی‌،  زیست‌محیطی و حقوقی به همان اندازه برای ما اهمیت دارد که موضوعات کالبدی. دوم اینکه در حوزه کالبدی نیز صرفاً بر مسکن تمرکز نداریم‌،  بلکه مسائل مربوط به تأمین خدمات زیرساخت‌ها و ارتقای کیفیت محیط عمومی تأمین کسری پارکینگ و موضوعاتی از این قبیل نیز به همان اندازه برای ما دارای اهمیت است. بنابراین اسم رویکردی که در پیش‌گرفته‌ایم را رویکرد«توسعه محله‌ای» گذاشته‎ایم. توسعه از این بابت که همه‌جانبه نگر و یکپارچه نگر است و جنبه‌های گوناگون را موردتوجه قرار می‌دهد. همچنین واژه محله را آورده‌ایم به این دلیل که برنامه‎ریزی محله محور‌‌،  متناسب‎ترین و درست‌ترین مقیاس در راستای برنامه‎ریزی برای بازسازی بافت‌های فرسوده است.

* به‌عنوان نمونه‌ در پروژه محله سیروس و تختی. چه برنامه‌ای برای نوسازی بافت فرسوده آن دارید؟

در اجرای پروژه سیروس ما دخالتی نداریم زیرا زمین آن از سوی شرکت «بازآفرینی شهری ایران» تأمین‌شده است و مالک زمین پروژه را پیش می‌برد. برای این پروژه مجوزها را گرفته‌‌، قرارداد مشارکت را بسته‌اند و پروژه در حال انجام است. سرعت انجام پروژه تختی خوب است. در سال جاری از زمانی که من به این مجموعه واردشده‌ام، ۳۰پروژه دیگر مانند پروژه تختی را تعریف کرده‌ایم. بالاتر از ۱۰ پلاک از پروژه‌ها در قالب تجمیع‌های ویژه و بزرگ‌مقیاس هستند که این پروژه‌ها امکان ساخت‌وساز و تجمیع به‌طور خرد را ندارند. این پروژه‌ها را در محله‌های گوناگون تعریف کرده‌ایم و دفاتر ما در این زمینه در حال انجام اقدامات اجتماعی واداری برای این پروژه‌ها هستند؛ یعنی از یک‌سو مردم را ترغیب به مشارکت می‌کنند‌،  و از سوی دیگر‌،  پرونده تشکیل می‌دهند‌،  از شهرداری دستور نقشه می‌گیرند و کارهایی از این قبیل را انجام می‌دهند. به‌عنوان نمونه‌،  در یک پروژه ۱۵ پلاک در منطقه ۱۳ داریم که وارد فرآیند اخذ مجوز از شهرداری شده‌اند. این پروژه‌ها ازآن‌جهت برای ما اهمیت دارند که هم می‌توانند الگو باشند و هم ازلحاظ طراحی و ساخت‌وساز‌‌،  کیفیت بالاتری را در مقایسه با آنچه در این محدوده‌ها اجرا می‌شود‌،  نشان می‎دهد.

* درباره سرانه گفتید‌، در حال حاضر بزرگ‌ترین مشکل محله تختی این است که از شروع کار ازلحاظ فرهنگی و ورزشی سرانه نداشت. به نظر شما این موضوع چقدر تداوم پیدا می‎کند؟

این‌یک برنامه کوتاه‌مدت نیست و ما می‌توانیم انتظار داشته باشیم در مدت یک سال بتوانیم کمبود سرانه را جبران کنیم. زمانی که از توسعه صحبت و به یکپارچه نگری اشاره می‌کنیم‌‌،  صرفاً موضوع سرانه مدنظر نیست‌،  بلکه موضوع‌های عدالت و دسترسی هم مطرح است؛ یعنی ممکن است سرانه محله درست باشد ولی دسترسی به آن عادلانه نباشد به این معنی که به‌طور عادلانه در دسترس همگان قرار نگیرد. علاوه به راین‌ها‌، موضوع قابلیت استطاعت نیز اهمیت دارد یعنی سرانه محله متناسب با توان اقتصادی مردم آن محله برای بهره‌گیری از خدمات آن باشد. به‌عنوان نمونه‌، وجود یک سرای درمانی در یک محله که به‌قدری گران است که بیشتر ساکنان آن محله امکان استفاده از آن را ندارند.

*امسال آیا بودجه‌ای شهرداری تهران برای این امر اختصاص داده است؟

امسال برای اولین بار شهرداری تهران بودجه مشخصی را برای رفع کمبود خدمات در بافت‌های مسکونی فرسوده پیش‌بینی کرده است‌. بودجه‌ای با حدود ۳۵۰میلیارد تومان داریم که آیتم‌های گوناگون ۴حوزه تملک‌‌، بازگشایی معابر‌، تأمین فضای سبز‌، پارکینگ و بهسازی محیط در آن دیده‌شده است‌.

بودجه دیگری هم داریم که متناسب با مناطق مختلف پروژه را تعریف کرده است‌. به‌عنوان نمونه، در محله تختی یک انبار را در نظر گرفته‌ایم‌ و در حال مذاکره با مالک آن هستیم تا بتوانیم آن را خریداری و تبدیل به فضای سبز برای محله کنیم. از سوی دیگر، در تلاش هستیم کمک نهادهای دیگر را برای تأمین سرانه خدماتی بگیریم.

 بر اساس تفاهمی که با دولت داشته‌ایم و سازمان برنامه نیز آن را پذیرفته‌‌، البته باید یادآور شد که هنوز عملی نشده‌‌، قرار است در سال جاری ۳۰۰میلیارد تومان برای بافت‌های فرسوده پیش‌بینی شود‌. در راستای این طرح در محله‌ها پروژه‌های خدماتی را شناسایی و به سازمان برنامه و شرکت بازآفرینی شهری معرفی کرده‌ایم و انتظار داریم با تخصیص این منابع و منابعی که شهرداری در اختیار دارد بتوانیم امسال یک گام قابل‌توجه در راستای ارتقای وضعیت خدمات در محلات برداریم. این‌یک حرکت مستمر است و سال‌ها باید تکرار شود. بر اساس آنچه در برنامه ششم توسعه پیش‌بینی‌شده سالانه باید ۱۰درصد بافت فرسوده در اولویت قرار بگیرد و وارد چرخه نوسازی شود.

* آیا می‌توانید بگویید در حال حاضر محلات ازلحاظ فرهنگی و اجتماعی چقدر ارتقاء پیداکرده‌اند ؟

نه. به این دلیل که به‌تازگی مرحله پایش را آغاز کرده‌ایم. این پایش در سال‌های گذشته انجام‌نشده است، اما به شما قول می‌دهیم ظرف یک سال آینده مشخص کنیم تحت تأثیر این اقدامات و پروژه‌ها چه میزان تغییرات داشته‌ایم‌.

* به سکونتگاه‌های غیررسمی انشعاب داده نمی‌شود و شهرداری قصد دارد آن‌ها را خراب کند. برای این‌ها چه تصمیماتی دارید!؟

اول اینکه سابقه مواجهه با این محدوده‌ها با نگاه تخریبی بوده است اما در حال حاضر نه شهرداری تهران و نه دولت رویکرد تخریبی ندارد و ما ناچار باید حق سکونت متصرفین را به رسمیت بشناسیم. هر برنامه‌ای که برای این محدوده‌ها در نظر داریم باید با پیش‌بینی تداوم سکونت در این محله‌ها باشد. مهم‌ترین مشکل این محدوده‌ها در تهران نداشتن سند مالکیت است.همه آن‌ها انشعاب آب، برق،گاز و تلفن رادارند اما به این دلیل که سند مالکیت ندارند در عمل نمی‌توانند از سیاست‌های تشویقی که پیش‌بینی‌شده استفاده کنند.

*آیا راهکاری برای رفع مشکلات این محلات وجود دارد؟

این محله‌ها راهکاری به‌جز رفع مشکل مالکیت ندارند. در حال حاضر این محله‌ها اولویت و جایگاه ویژه‌ای پیداکرده‌اند. این محله‌ها همیشه از برنامه‌های نوسازی کنار گذاشته می‌شدند اما ما امسال آن‌ها را به برنامه‌ها وارد کردیم. زمانی که من وارد این بخش شدم به‌تازگی فقط در کن سازمان نوسازی واردشده بود که ما امسال در حال گسترش این محدوده‎ها هستیم و به محله‌هایی مانند خاک سفید، شمیران نو، حصارک و اسماعیل‌آباد منطقه ۱۸ که در محدوده سکونتگاه‌های غیررسمی هستند، حتی اگر بافت آن‌ها فرسوده نباشد، وارد می‌شویم و در این محله‌ها استقرار پیدا می‌کنیم. پیش‌تر اقداماتی برای رفع مشکل مالکیت این محدوده‌ها انجام‌شده که ناکارآمد بوده است.

*طبق قانون آیا اقدامی برای اعطای مالکیت به ساکنان صورت داده‌اید؟

دریکی از بندهای قانون احیاء که در سال ۸۹ به تصویب مجلس رسیده، آمده است در مواردی که مشکل مالکیت و مجهول‌المالکیت ورثه‌ای یا هر نوع مشکل مالکیتی وجود داشته باشد، هیئت ۳نفره‌ای با حضور نمایندگان ثبت‌اسناد اداره کل راه و شهرسازی استان و یک قاضی که از سوی مدیرکل دادگستری استان معرفی‌شده، تشکیل ‌می‌شود که محوریت این هیئت هم با قاضی است. این هیئت باید به‎طور مستمر در اداره ثبت‌اسناد تشکیل شود، موضوعات را بررسی و حکم صادر کند.

 ما از سال ۸۹ پیگیر تشکیل این هیئت‌ها هستیم که البته تشکیل هم شده‌اند و هر جا هم که تشکیل‌شده‌اند، دفاتر ما از طرف مردم پرونده‎های مربوط را به آن‌ها ارائه می‌دهند تا در دستور کار هیئت قرار بگیرد، اما واقعیت این است که به آن اندازه‌ای که انتظار می‌رفت، کارآمدی نداشته است. چون فرآیند تصمیم‌گیری در این هیئت‌ها به‌کندی انجام می‌شود. نداشتن سرعت عمل یکی از معضلات و مشکلات کار با آن‌هاست که امسال سرعت بخشیدن به این فرآیند را دستور کار قرار داده‌ایم. یکی از برنامه‎هایی که برای این موضوع در دستور کارداریم، بازآفرینی پایدار کلان‌شهر تهران است که به‌عنوان یکی از زیرشاخه‌های ستاد ملی تشکیل‌شده است که ریاست آن با شهردار تهران و دبیری آن با مدیرعامل سازمان نوسازی شهرداری و در همین‌جا مستقر است. بعد از یک دوره رکود که در این ستاد وجود داشت، در حال فعال کردن این ظرفیت و پیگیر موضوع هستیم.

نخستین جلسه ستاد را با حضور شهردار تهران تشکیل داده‎ایم و چون نمایندگان نهادهای گوناگون ازجمله اداره ثبت حضور دارند می‌توانیم از آن ظرفیت‌ها استفاده کنیم و به این موضوع سرعت ببخشیم؛ اقدامی که ما در سطح کلان با سیاست‌گذاری در حال انجام آن هستیم. علاوه بر این، دفاتر ما در سطح محله متناسب با نوع مالکیت موضوع را پیگیری می‌کنند. همان‌طور که می‌دانید سند مالکیت محلات باهم متفاوت است مثلاً سند مالکیت محله یافت‌آباد با محله فرحزاد فرق می‌کند. این محله‎ها یک نوع مسئله و راه‌حل ندارند، بلکه هرکدام راه‌حل متفاوتی دارند. دفاتر ما در این زمینه در حال پیشروی هستند و ما تا امروز توانسته‌ایم برای بیش از ۱۰۰ پلاک سند بگیریم که تعداد آن‌ها کم است ولی اینکه بعد از یک دوره حدود ۵۰ساله این اتفاق افتاده می‎تواند یک چشم‌انداز امیدوارکننده باشد.

*یکی از پروژه‌های مهم در دست اقدام در شهرداری تهران طرح نیلوفری است برای آنچه اقداماتی صورت گرفته است؟

در پروژه طرح نیلوفری ما مسئول تهیه طرح و برنامه هستیم و اجرای آن با حوزه معاونت فنی عمران است. در این زمینه اختلاف‌نظری با راه‌آهن وجود داشت. قبلاً توافقاتی بین شهرداری و راه‌آهن صورت گرفت که زمینی را خریداری کنند. خوشبختانه آقای آخوندی در آخرین جلسه‌ای که داشت دستور داد تا این طرح به‌عنوان یک پروژه بازآفرینی شهری در نظر گرفته شود. این کار یک گشایش بزرگی بر اختلاف راه‌آهن و شهرداری تهران ایجاد کرد.

ما برای طراحی و برنامه‌ریزی محور نیلوفری دو تا اقدام را به‌طور هم‌زمان پیش می‌بریم. یکی کوتاه‌مدت که فضا را از این حالت خارج کند؛ یعنی همین فضایی که آزادشده است، شن‌پاشی و بعد بسترسازی شود.

ما اعتقادداریم محور نیلوفری بزرگ مقیاس‌ترین فرصت باز‌آفرینی شهر تهران است. شما کجا می‌توانید ۵۰ هکتار زمین یکپارچه روی محروم‌ترین و فرسوده‌ترین نواحی شهر داشته باشید که آزاد باشد. به همین دلیل اعتقادداریم که تهیه برنامه‌‌های این محدوده باید با یک وسواس و دقت خیلی مضاعفی انجام شود و این دومین کاری است که ما در این پروژه انجام می‌دهیم.

*در جهت این وسواس که فرمودید چه راهکاری را پیش‌بینی کرده‌اید؟

راهکاری که ما در پیش‌گرفته‌ایم راهکار مسابقه است. یک مسابقه طراحی شهری را برای این پروژه شروع کردیم از حدود دو ماه پیش شروع‌شده است و فکر می‌کنم هفته آینده وارد فراخوان عمومی شویم و مسابقه در دو مرحله انجام شود. مرحله اول به‌صورت عمومی با مشارکت همه متقاضیان است که بعد از داوری و انتخاب آثار برگزیده انجام می‌شود. در مرحله دوم وارد مرحله معماری و برگزیدگان می‌شود و سعی کردیم داوران مسابقه هم از تمام گروه‌‌های مختلف باشد و برای این کار از جامعه‌شناس، مهندس ترافیک، برنامه‌ریز شهری، طراح شهری، معمار شهری، هنرمند و مجسمه‌ساز و فیلم‌ساز بهره می‌بریم.

*ضمانت اجرایی این مسابقه چیست؟

نامه ثبت این مسابقه در دبیرخانه مسابقات معماری و شهرسازی وزارت راه و شهرسازی را امضاء کرده‌ام و در دبیرخانه ثبت و هماهنگی‌‌های لازم برای آن انجام‌شده است. ما مهم‌ترین ضمانت اجرایی که نیاز داریم این است که نتایج مسابقه به اجرا برسد و به یک طرح اجرایی تبدیل شود که  برای این کار کنار هیئت‌داوران یک کمیته مشورتی شکل دادیم. این کمیته با حضور همه دستگاه‌‌های دخیل در اجرای این پروژه است و شهرداران مناطق ۱۷ و ۱۸ ،معاون معماری شهرسازی و فنی شهرداری تهران، مدیرعامل شرکت بازآفرینی شهری به‌عنوان نماینده از طرف وزارت راه و همه کنشگرانی دخیل در این پروژه حضور دارند. بنابراین این مسابقه به‌صورت مشترک پیش خواهد رفت و حتی ما جلسه مشترک بین کمیته مشورتی می‌گذاریم و فکر می‌کنم این‌ها می‌توانند مهم‌ترین ضمانت اجرایی باشند.